And ye shall know the truth, and the truth shall make you free John 8:32.

كتاب «پيدايش»، همانگونه كه از اسمش پيداست، از پيدايش عالم هستی سخن می‌گويد. در اين كتاب می‌خوانيم كه چگونه خدا دنيا را می‌آفريند، چگونه انسان را خلق می‌كند و او را در محيطی كامل و زيبا قرار می‌دهد، چگونه گناه وارد جهان می‌شود و سرانجام چگونه خدا برای نجات انسانِ گناهكار چاره‌ای می‌انديشد. مطالبی كه در اين كتاب آمده عبارت است از آغاز تاريخ بشر، آغاز هنر و صنايع دستی، چگونگی پيدايش زبانها و قومهای گوناگون. از فصل دوازده به بعد، مسير كتاب متوجه قوم اسرائيل می‌شود. از اينجا به بعد داستان زندگی ابراهيم، اسحاق، يعقوب و پسرانش در كتاب ثبت شده كه در خاتمه با شرح زندگی يوسف در مصر پايان می‌پذيرد.

كتاب «خروج» دربارهٔ خروج بنی‌اسرائيل از مصر است. موسی توسط خدا به رهبری بنی‌اسرائيل تعيين می‌شود تا آنان را به سرزمين موعود، يعنی كنعان، هدايت كند. دوازده فصل اول كتاب از وضعيت اسفناک بنی‌اسرائيل كه در مصر برده بودند، سخن می‌گويد. خدا بر مصريان بلايايی می‌فرستد تا فرعون، پادشاه مصر را مجبور كند كه به بنی‌اسرائيل اجازه خروج دهد. پس از خروج از مصر، به دليل نااطاعتی از خداوند، بنی‌اسرائيل به مدت چهل سال در بيابانهای بين مصر و كنعان سرگردان می‌شوند. «ده فرمان» را خداوند در اين هنگام توسط موسی به قوم اسرائيل می‌دهد. علاوه بر ده فرمان، خداوند احكام و دستورات ديگری نيز به بنی‌اسرائيل عنايت می‌كند تا آنها بدانند چگونه در طی سفر بيابانی خود زندگی كنند. بخش مهم اين احكام دربارهٔ قربانی حيوانات به منظور آمرزش گناهكاران بود. ولی چنانكه بعد خواهيم خواند، اين قربانيها برای آمرزش و آزادی از گناه كافی نبود. در واقع اين روش قربانی پيش درآمدی بود برای قربانی واقعی و مؤثری كه خداوند برای همهٔ انسانها تدارک ديده بود. مرگ عيسی مسيح روی صليب، همان قربانی واقعی است كه قادر است همهٔ انسانها را از گناهانشان رهايی بخشد.

كتاب لاويان سومين كتاب عهد عتيق است. برخی اين كتاب را «كتاب راهنمای كاهنان» نيز می‌نامند، زيرا مراسم مذهبی كه توسط كاهنان اجرا می‌شد در اين كتاب آمده است. كلمهٔ «لاويان» از نام قبيلهٔ لاوی گرفته شده است. همهٔ كاهنان اسرائيل از اين قبيله بودند. كتاب لاويان را موسی به هنگام سفر بيابانی بنی‌اسرائيل نوشته است.

كتاب اعداد از فراز و نشيبهای قوم بنی‌اسرائيل سخن می‌گويد. اين كتاب حاوی حوادثی است كه در بيابان بين راه مصر و سرزمين موعود بر قوم اسرائيل گذشته است. در كتاب‌مقدس عبری، نام اين كتاب «در بيابان» است. در كتاب اعداد می‌خوانيم كه چگونه دوازده مرد اسرائيلی پيشاپيش به سرزمين موعود فرستاده می‌شوند تا وضع آنجا را بررسی كنند. از بين اين افراد، تنها دو نفر، «يوشع» و «كاليب» با اعتماد بر خدا، قوم بنی‌اسرائيل را ترغيب به فتح سرزمين موعود می‌كنند. اما ده نفر بقيه گزارش می‌دهند كه مردان غول‌پيكری در آن سرزمين هستند و بنی‌اسرائيل قادر نخواهند بود آنها را شكست دهند. با شنيدن اين گزارش منفی، ترس بر قوم اسرائيل غلبه می‌كند، به طوری كه آنان به فكر بازگشت به مصر می‌افتند. به سبب اين كم‌ايمانی، خدا به مدت چهل سال بنی‌اسرائيل را در بيابان نگه می‌دارد. در اين مدت، همهٔ جنگجويان قوم می‌ميرند و نسل جديدی روی كار می‌آيد. خدا حضور خود را در آتش و ابر به اين نسل جديد آشكار می‌كند و به آنان اطمينان می‌بخشد كه همواره با ايشان خواهد بود. خداوند به آنان دستوراتی مبنی بر تقسيم اراضی سرزمين موعود، بين قبايل اسرائيل می‌دهد.

كتاب تثنيه پنجمين كتاب كتاب‌مقدس است. رويدادهای نوشته شده در اين كتاب از آنجا آغاز می‌شود كه قوم اسرائيل، پس از چهل سال سرگردانی در بيابان، به كنار رود اردن رسيده‌اند. سرزمين موعود در آن سوس رود قرار دارد. موسی زبان به سخن می‌گشايد و به هزاران اسرائيلی كه آمادهٔ ورود به كنعان هستند دستوراتی ابلاغ می‌كند. موسی نخست دليل چهل سال سرگردانی را ذكر می‌كند، سپس مفاد ده فرمان و دستورات ديگر الهی را كه خداوند توسط وی فرستاده بود، به قوم اسرائيل يادآوری می‌كند. («تثنيه» از ريشهٔ «ثانی» و به معنی مجدد و دوباره است. مقصود اين است كه دستورات و فرمانهايی كه در كتابهای قبلی ذكر شده بود، مجدداً در اين كتاب توسط موسی بازگو می‌شود و مورد تأكيد قرار می‌گيرد.)

يوشع دستيار موسی بود كه در دوران چهل سالهٔ قوم اسرائيل در بيابان، فرماندهی لشكر اسرائيل را به عهده داشت. پس از مرگ موسی، يوشع رهبر قوم اسرائيل می‌شود تا قوم را به سرزمين موعود رهبری كند. مطالبی كه در كتاب يوشع آمده، مربوط است به جنگهای بنی‌اسرائيل با ساكنان كنعان و تقسيم سرزمين موعود بين قبايل اسرائيل. دوازده فصل اول كتاب از فتح كنعان، سرزمين موعود، به دست بنی‌اسرائيل سخن می‌گويد. يوشع به فتح شهرهای كنعان می‌پردازد. او سرزمين كنعان را بين قبايل اسرائيل تقسيم می‌كند و به آنها مأموريت می‌دهد تا با بيرون راندن كنعانيهايی كه هنوز در سرزمين موعود مانده‌اند، هر قبيله‌ای سهم خود را تصاحب نمايد.

كتاب داوران حاوی ۳۵۰ سال رويدادهای قبل از دوران سلطنتی اسرائيل است. پيش از اينكه شائول به عنوان نخستين پادشاه اسرائيل، حكومت اين قوم را عهده‌دار شود، رهبرانی اسرائيل را اداره می‌كردند. واژهٔ «داوران» كه عنوان اين كتاب است، به همين رهبران اشاره می‌كند. در اين كتاب می‌خوانيم كه قوم اسرائيل خدای خود را كه آنان را از مصر بيرون آورده بود تا به سرزمين موعود برساند، فراموش می‌كنند و مانند قومهای مجاور به پرستش بتها می‌پردازند. گاه دوازده قبيلهٔ اسرائيل به جای جنگيدن با دشمنان خود، با يكديگر وارد كارزار می‌شوند. گويا هر قبيله‌ای فقط منافع خود را جستجو می‌كند و نه مصالح تمام قوم را. در زمان داوران، در سرزمين كنعان هنوز قومها و قبيله‌هايی باقی مانده بودند كه بر اسرائيل يورش می‌بردند. اينان عبارت بودند از فلسطينی‌ها، حيتی‌ها و اموری‌ها. زمانی كه قوم اسرائيل مورد تاخت و تاز دشمن قرار می‌گرفت، از خداوند طلب ياری می‌نمود و خداوند نيز يک «داور» به كمک آنان می‌فرستاد تا آنان را رهبری كرده، دشمن را شكست دهد. سپس برای مدتی صلح برقرار می‌شد. اما به مجرد فوت داور، قوم اسرائيل دوباره به روش گناه‌آلود خود روی می‌آورد. در اين كتاب شرح كارهای دوازده «داور» آمده است.

آنچه در اين كتاب می‌خوانيد مربوط می‌شود به دورانی كه داوران بر اسرائيل حكومت می‌كردند. داستان روت بيانگر اين واقعيت است كه در روزگاری كه اكثر مردم دور از خدا زندگی می‌كنند، مانند دوران داوران اسرائيل، هستند كسانی كه خداوند را می‌پرستند و در پی خشنودی او می‌باشند.

اين كتاب با تولد سموئيل نبی آغاز می‌شود و با مرگ شائول پادشاه به پايان می‌رسد. سموئيل، كه از دوران كودكی در خانهٔ خدا بزرگ شده بود، به خوبی قوم اسرائيل را هدايت و اداره می‌كرد. با اين حال مردم از او خواستند پادشاهی برای آنان تعيين كند. بنابراين او شائول را به عنوان نخستين پادشاه اسرائيل انتخاب می‌كند. آغاز كار شائول بسيار خوب بود، اما به تدریج او از خدا دور شد. خداوند از سموئيل خواست داوود را به جای شائول انتخاب كند. در اين ضمن داوود با كشتن جليات فلسطينی، محبوب مردم اسرائيل می‌شود. با وجود محبت‌هايی كه داوود نسبت به شائول نشان می‌دهد، حسادت شائول نسبت به داوود روز‌به‌روز می‌افزود. بين يوناتان، پسر شائول، و داوود دوستی صميمی ايجاد می‌شود و اين موضوع باعث حسادت بيشتر شائول می‌گردد و او در صدد قتل داوود برمی‌آيد. داوود از دست شائول فرار می‌كند و تعقيب شائول بی‌نتيجه می‌ماند. در اين ضمن، اسرائيل و فلسطين با يكديگر در جنگ بودند. شائول و يوناتان در اين جنگ كشته می‌شوند و به اين ترتيب كتاب اول سموئيل به پايان می‌رسد.

در این کتاب، نخست شاهدیم که داوود بر قبیلۀ یهودا پادشاه می‌شود، و کمی پس از آن، همۀ دیگر قبیله‌های اسرائیل او را به عنوان پادشاه می‌پذیرند. خدا دربارۀ داوود شهادت می‌دهد که او پادشاهی است موافق دل او. با این حال، می‌بینیم داوود مرتکب گناه می‌شود و عواقب سستی‌های اخلاقی خود را در خونریزی‌هایی که در خانوادۀ خودش و سپس در میان قوم رخ می‌دهد، می‌بیند. نقطۀ اوج این نابسامانی‌ها را می‌توان در طغیان پسر او اَبشالوم مشاهده کرد.

کتابهای اوّل و دوّم پادشاهان به شرح سلطنت داوود و سلیمان، تجزیۀ مملکت به دو بخش شمالی و جنوبی، و سلطنت پادشاهان این دو بخش می‌پردازند. آنچه مورد توجه نویسندگان این دو کتاب است، نه تاریخ اجتماعی-سیاسی، و یا وضعیت اقتصادی قوم خدا، بلکه میزان وفاداری پادشاهان دو مملکت شمالی (اسرائیل) و جنوبی (یهودا) به عهد خدا است. از همین رو، به پادشاهانی که از نظر سیاسی و اقتصادی بسیار کامیاب بوده‌اند (نظیر عُمری در اسرائیل) بسیار کوتاه اشاره شده، حال آنکه پادشاهانی نظیر حِزِقیا و یوشیا که دستاوردهای روحانی شایانی داشته‌اند، بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند.

کتاب دوّم پادشاهان دنبالۀ طبیعی و منطقیِ کتابِ اوّل پادشاهان است. همان‌گونه که در معرفی کتاب اوّل پادشاهان گفته شد، تقسیم آنها به دو کتاب، صرفاً علت فنی داشته است.1‏:0 رجوع کنید به معرفی کتاب اوّل پادشاهان. این کتاب به شرح خدمات آخر ایلیای نبی و آغاز خدمات اِلیشَع نبی می‌پردازد، که بخش اوّل کتاب را اشغال کرده است. سپس رخدادهای مربوط به ایام حکومت پادشاهان یهودا و اسرائیل پی گرفته می‌شود، تا زمانی که حکومت شمالی یعنی اسرائیل سقوط می‌کند و اهالی آن به تبعید می‌روند. در بقیۀ کتاب، شرح سلطنت پادشاهان یهودا، یعنی حکومت جنوبی آمده است. در این بخش، به اصلاحات دینی و تجدید حیات روحانی در ایام حِزِقیا و یوشیای پادشاه توجه خاص شده است. اما سرانجام حکومت یهودا نیز به دست بابِلی‌ها سقوط می‌کند، اورشلیم و معبد مقدس آن ویران می‌گردد، و اشرافِ قوم به تبعید می‌روند. به این ترتیب، تاریخ حکومت پادشاهان در قوم خدا به پایان می‌رسد.

اين كتاب نيز جزو كتب تاريخی قوم اسرائيل است. برخی از مطالبی كه در كتاب دوم سموئيل آمده، در اينجا نيز بدان اشاره شده است. اما كتاب «اول تواريخ ايام» بيشتر با رويدادهای خاندان يهودا كه در جنوب سرزمين اسرائيل حكومت می‌كردند، سروكار دارد تا خاندان اسرائيل كه در شمال بودند. كتب تواريخ ايام بيشتر متوجهٔ تاريخ مذهبی و خانهٔ خداست در حالی كه كتب پادشاهان به تاريخ سياسی و كاخ سلطنتی نظر دارد.

کتاب دوّم تواریخ گزارش کتاب اوّل را با ادامۀ شرح رخدادهای سلطنت سلیمان پی می‌گیرد و با اشاره‌ای امیدبخش به فرمان بازسازی معبد اورشلیم از سوی کوروش، پادشاه پارس، خاتمه می‌یابد.

اين كتاب رويدادهای كتاب قبلی را ادامه می‌دهد. نويسندهٔ اين كتاب به احتمال زياد «عزرا» است. عزرا هم كاهن بود، هم كاتب و هم پژوهشگر. او مردم را ياری می‌داد تا دوباره به پرستش و عبادت خداوند مشغول شوند. عزرا همراه بسياری از يهوديان ديگر، پس از سقوط سرزمين يهودا در سال ۵۸۶ قبل از ميلاد، به بابل تبعيد شده بود. در سال ۵۳۹ قبل از ميلاد، بابل به دست کوروش كبير سقوط می‌كند و کوروش به يهوديان آزادی می‌بخشد تا بتوانند به سرزمين خود بازگردند. نخستين گروه يهوديان كه حدود ۵۰,۰۰۰ نفر بودند به رهبری «زروبابل» رهسپار اورشليم می‌شوند. به مجرد ورود به اورشليم، يهوديان دست به كار می‌شوند تا ساختمان خانهٔ خدا را بازسازی كنند. اما كار آنها فوری با مخالفت دشمنان روبرو می‌شود. مخالفين اردشير پادشاه را متقاعد می‌كنند كه دستوری صادر كند و يهوديان را از بازسازی خانهٔ خدا باز دارد. بدين ترتيب كار ساختمانی خانهٔ خدا برای چندين سال به حالت تعويق درمی‌آيد، تا اينكه سرانجام به دستور داريوش دوم ساختمان خانهٔ خدا تكميل می‌شود.

كتاب نحميا را می‌توان مركب از چهار بخش دانست. بخش نخست: بازگشت نحميا به اورشليم به عنوان نمايندهٔ پادشاه پارس، جهت رسيدگی به اوضاع سرزمين يهودا. بخش دوّم: بازسازی حصار اورشليم. بخش سوّم: تلاوت تورات توسط عزرا كه منجر به اعتراف و توبه قوم اسرائيل از گناهانشان می‌شود. بخش چهارم: ساير خدمات نحميا به عنوان حاكم سرزمين يهودا. يكی از ويژگيهای بارز اين كتاب، ثبت و توصيف اعتماد راسخ نحميا بر خداوند، و نيز دعاهای مرتب او به درگاه وی می‌باشد.

كتاب استر گويای اين حقيقت است كه خدا بر آنچه در جهان می‌گذرد تسلط دارد. استر طالب رضای خداست، لذا خداوند نيز او را در جهت رهايی قوم اسرائيل از يک قتل عام حتمی به کار می‌گيرد و توسط او آنان را نجات می‌دهد. خشايارشا، پادشاه پارس، از همسر خود ملكه وشتی بسيار عصبانی می‌شود زيرا او از آمدن به ضيافت ملوكانه سر باز زده بود. بنابراين، پادشاه ملكه را خلع می‌كند و به جای او استر را كه يک دختر يتيم يهودی بود به همسری برمی‌گزيند.

كتاب ايوب از رنج سخن می‌گويد. هر كس در زندگی خود با اوضاعی روبرو می‌شود كه از خود می‌پرسد: «چرا انسان خوب بايد رنج بكشد؟» كتاب ايوب دليل وجود رنج را نشان نمی‌دهد، اما به ما می‌گويد كه ديدگاه و احساس درست و نادرست در مورد مسئلهٔ رنج و مفهوم زندگی چيست. ايوب مردی است بسيار حكيم، ثروتمند و نيكوكار كه ناگهان مصيبت دامنگيرش می‌شود. ده فرزندش را در يک طوفان سهمگين از دست می‌دهد؛ ثروتش به کلی از بين می‌رود و خود به مرضی جانكاه مبتلا می‌گردد. سه نفر از دوستانش به عيادت او می‌آيند و می‌كوشند برای ايوب توضيح دهند كه چرا او به چنين مصيبتی دچار شده است. آنها به ايوب می‌گويند او به دليل گناهانش به اين روز افتاده است و در واقع خدا او را بدين وسيله مجازات می‌كند.

كتاب مزامير كه به «زبور داوود» نيز شهرت دارد، يكی از دلپذيرترين كتب «كتاب‌مقدس» است. اين كتاب مجموعه‌ای است از شعر و سرود كه به زبانی شيوا، روحيات و رويدادهای تاريخی قوم يهود را بيان می‌كند. بيشتر بخشهای اين كتاب در زمان داوود پادشاه و كمی بعد از آن نگارش يافته است. «زبور داوود» را قوم يهود پس از بازگشت از اسارت بابل، به عنوان كتاب سرود به کار می‌برد.

بيشتر قسمت كتاب «امثال» توسط سليمان، خردمندترين مرد جهان، نوشته شده است. موضوع اصلی كتاب را می‌توان به طور خلاصه در فصل اول، آيات 7و8و9‏ يافت: «نخستين قدم برای كسب دانش، خداترسی است. كسی كه حكمت و ادب را خوار می‌شمارد، احمق است. ای جوان، نصيحت پدرت را بشنو و از تعليم مادرت رويگردان نشو، زيرا سخنان ايشان مانند تاج و جواهر، سيرت تو را زيبا خواهند ساخت.»

كتاب جامعه را می‌توان يک كتاب فلسفی قلمداد كرد. نويسندهٔ آن، كه به احتمال زياد سليمان است، حكيم و فيلسوفی است كه بين ايمان و شک، اميد و يأس، لذت و رنج، مفهوم زندگی و پوچی، در نوسان است. او می‌داند كه انسان خاكی مجبور است زمان حال را پشت سر گذاشته، به سوی آينده در حركت باشد (3‏:11‏). انسان تشنهٔ اميد است ولی از آينده اطلاعی ندارد، پس بهتر اين است كه از زمان حاضر لذت ببرد.

«غزل‌غزلها» مجموعه‌ای است دلنشين از اشعار عاشقانه‌ای كه به شکل سرودهايی از زبان عاشق و معشوق، در وصف يكديگر سراييده شده‌اند. اين كتاب به «غزلهای سليمان» نيز معروف است، زيرا اعتقاد بر اين است كه اين كتاب را سليمان پادشاه نوشته است. يهوديان اين سروده‌ها را تصويری می‌دانند از رابطهٔ بين خدا و قوم خود، و مسيحيان آن را گويای رابطهٔ روحانی‌ای به شمار می‌آورند كه بين مسيح و كليسايش وجود دارد.

نقل قولهايی كه در عهد جديد از كتاب اشعيا شده، بيش از مجموع نقل قولهايی است كه از ساير كتب عهد عتيق در عهد جديد شده است. اشعيا هفتصد سال پيش از مسيح می‌زيسته و بيش از هر نبی ديگری به ظهور مسيح موعود توجه داشته است. كتاب اشعيا اساساً به منظور هشدار دادن به قوم اسرائيل نوشته شده است. خداوند از قوم اسرائيل می‌خواهد كه از كارهای قبيح و گناه‌آلود خويش دست بردارند و به سوی او بازگشت نمايند. موضوع ديگر كتاب اشعيا ظهور مسيح است و نتايج اين ظهور كه عبارتست از بخشش گناهان، تسلی و اميد.

اِرميای نبی در اين كتاب به شرح زندگی خود و وقايعی كه بين سالهای ۶۲۵ و ۵۸۰ قبل از ميلاد در تاريخ سرزمين يهودا رخ داده، می‌پردازد. در اين كتاب بسياری از تعاليم و نبوتهای ارميا را می‌توان يافت. هنگامی كه خداوند ارميا را برای رسالت برمی‌گزيند، ارميا امتناع می‌ورزد و اظهار می‌دارد كه جوان و بی‌تجربه است. اما خداوند به او اطمينان می‌دهد كه با وی خواهد بود و وی را ياری خواهد كرد. به اين ترتيب ارميا رسالت خود را شروع می‌كند و پيامهايی را كه از خداوند دريافت می‌دارد به قوم اسرائيل بازگو می‌كند. اما مردم اين پيامها را نمی‌پسندند و با او به دشمنی می‌پردازند، زيرا او به گناهان آنان اشاره می‌كند و از آنان می‌خواهد كه از راههای شرور خود بازگردند. در اين پيامها خداوند به مردم يهودا هشدار می‌دهد كه لشكری از سرزمين شمال می‌فرستد تا آنان را مجازات كند.

اين كتاب را ارميای نبی پس از ويرانی اورشليم می‌نويسد. بابل بسياری از مردم يهودا را به اسارت می‌برد. آنانی كه در اورشليم باقی می‌مانند با مشكلات بی‌شماری مواجه می‌شوند. كار می‌كنند اما گرسنه سر به بالين می‌نهند. اقوام و خويشان آنان در اسارت بابل هستند و معلوم نيست چه بر سرشان خواهد آمد.

حزقيال يكی از انبيا اسرائيل بود و همراه مردم يهودا در بابل در تبعيد به سر می‌برد. وی در اين كتاب پيشگويی می‌كند كه يهوديان بزودی به وطن خود باز خواهند گشت و اورشليم را دوباره بنا خواهند كرد. اين پيشگويی پنجاه سال بعد، در زمان عزرا و نحميا به وقوع می‌پيوندد. حزقيال در كتاب خود می‌گويد مردم در انتخاب راه و روش خود آزادند، اما بايد بدانند كه در قبال خداوند مسئول هستند. انسان آزاد است راه خود را انتخاب كند اما عواقب و نتايج آن را خداوند تعيين می‌كند.

در زمان لشكركشی بابل به سرزمين يهودا، دانيال پسر جوانی بود. رسم آن زمان چنين بود كه فاتح جنگ، بزرگان و جوانان رشيد كشور شكست خورده را از وطنشان دور می‌كرد تا نتوانند بر ضد حاكم جديد دست به شورش بزنند. بنابراين بابلی‌ها پس از پيروزی بر يهودا، دانيال را به سرزمين بابل تبعيد می‌كنند.

زندگی و كتاب هوشع نبی، محبت خدا نسبت به قومش را مصور می‌كند. سه فصل اول كتاب از زندگی هوشع سخن می‌گويد. بقيهٔ كتاب شامل پيامهايی است كه اين نبی خدا به قوم اسرائيل (حكومت شمالی)، پيش از سقوطش در ۷۲۲ ق.م. داده است. بسياری از مردم زمان هوشع ثروتمند بودند؛ با وجود اين، آنان ناشكر بودند و از كمک به فقيران شانه خالی می‌كردند. بتها در سرزمين اسرائيل زياد شده بود و رفته‌رفته مردم از پرستش خداوند غافل می‌شدند. خداوند به هوشع می‌فرمايد برای نشان دادن رابطهٔ موجود بين اسرائيل و خدا، از رابطهٔ زناشويی به عنوان سمبل استفاده كند. خدا داماد است و اسرائيل عروس بی‌وفايش. خدا به هوشع می‌گويد با زنی به نام گومر ازدواج كند. گومر، طبق پيشگويی خداوند، به هوشع خيانت می‌كند و عاشقان جديدی برای خود می‌يابد. گومر سمبل قوم اسرائيل است كه خدا را ترک گفته و به دنبال خدايان ديگر رفته است.

يوئيل اين كتاب را برای مردم يهودا كه در قلمرو جنوبی اسرائيل سكونت داشتند، می‌نويسد. او پيشگويی می‌كند كه خداوند بلای وحشتناكی خواهد فرستاد تا مردم يهودا را تنبيه كند. اين بلا هجوم ملخ به سرزمين يهودا خواهد بود. ملخ تمام مزارع را نابود خواهد كرد، زيرا مردم يهودا نسبت به خدا وفادار نبوده‌اند. كتاب نگاهی به آينده می‌اندازد و از روز داوری سخن می‌گويد. تا پيش از رسيدن آن روز، فرصت هست تا مردم به سوی خداوند بازگشت كنند.

عاموس، نويسندهٔ اين كتاب، در تقوع، واقع در جنوب اورشليم به شغل چوپانی و انجيرچينی اشتغال داشت. اما خداوند او را می‌خواند و رسالتی به او محول می‌كند. عاموس به وعظ و پيشگويی می‌پردازد. بيشتر موعظه‌ها و پيشگويی‌های او متوجهٔ سامره، يعنی پايتخت حكومت شمالی اسرائيل است. سخنان او بسيار گويا می‌باشد و حاكی از قدرت روحانی و معنوی اين مرد خدا است.

كتاب عوبديا كوچكترين كتاب عهد عتيق است. دربارهٔ نويسندهٔ آن، عوبديا اطلاعات بسيار جزئی در دست است. بيست و يک آيهٔ اين كتاب از قوم ادوم سخن می‌گويد. اين قوم از عيسو، برادر يعقوب بوجود آمدند. سرزمين آنها در جنوب دريای مرده قرار داشت. بين قوم اسرائيل و قوم ادوم بيشتر اوقات درگيری بوده است. ادومی‌ها در جنگ با بنی‌اسرائيل، گاهی از فلسطينی‌ها ياری می‌جستند.

يونس نبی از جانب خداوند مأموريت می‌يابد تا به نينوا، پايتخت آشور برود و مردم آنجا را به سوی خداوند هدايت كند. اما يونس از اين كار سر باز می‌زند، زيرا اهالی آنجا دشمنان اسرائيل بودند و آرزوی يونس اين بود كه خدا آنان را مجازات كند. بنابراين، به جای رفتن به نينوا، يونس راهی ترشيش می‌شود. اما در طی سفر دريايی، خداوند حوادثی پيش می‌آورد كه يونس مجبور می‌شود فرمان خداوند را اجرا كند و به نينوا برود.

اين كتاب كمی پيش از سقوط حكومت شمالی اسرائيل در ۷۲۲ ق. م. نوشته شده است. ميكاه، مانند ساير انبيا، در اين كتاب بر ضد گناهان اسرائيل سخن می‌گويد، اما در عين حال از آينده‌ای خبر می‌دهد كه در آن بركت خدا شامل حال قومش خواهد شد. گناهانی كه خدا را خشمگين می‌ساخت عبارت بود از بت‌پرستی، بهره‌كشی از فقرا و سرپيچی از دستورات خداوند. ميكاه پيشگويی می‌كند كه اورشليم و سامره، پايتختهای يهودا و اسرائيل، به دست دشمنان ويران خواهند شد.

ربارهٔ نويسندهٔ اين کتاب، ناحوم نبی، اطلاع دقيقی در دست نيست. همين قدر می‌دانيم که او اهل مکانی به نام القوش بوده است. کتاب او سرشار از توصيفهايی است دربارهٔ قدرت و مهربانی خداوند. ناحوم راجع به سقوط امپراتوری آشور پيشگويی می‌کند. يک قرن پس از سفر يونس نبی به نينوا، پايتخت آشور، اين پيشگويی بوسيلهٔ ناحوم اعلام می‌شود. اکنون ديگر اهالی نينوا حالت توبه‌کار خود را از دست داده‌اند و بيش از پيش فاسد و ظالم شده‌اند. آنها به قدرت امپراتوری خود می‌بالند و آن را بی‌زوال می‌دانند.

حبقوق نبی اين كتاب را احتمالاً بين سالهای ۶۰۵ و ۵۸۶ ق.م. نوشته است. در كتابش سؤالی مطرح می‌كند مبنی بر اينكه چرا قوم يهود تا اين حد پليد و گناهكار شده‌اند. او از آنان می‌خواهد كه توبه كنند و از شرارت خود دست بردارند والا خداوند دشمن شمالی آنان، بابلی‌ها را می‌فرستد تا سرزمين يهودا را با خاک يكسان كنند. در ضمن حبقوق اضافه می‌كند كه خداوند به موقع خود بابلی‌ها را نيز كه بدتر از يهوديان هستند نابود خواهد كرد.

صفنيای نبی احتمالاً در حدود ۶۲۵ ق.م. اين كتاب را نوشته است. يوشيای پادشاه تا حدی تحت تأثير نوشته‌های صفنيا بود كه در سرزمين خود دست به اصلاحات مذهبی زد. صفنيا در اين كتاب پيشگويی می‌كند كه يهودا و نيز ساير قومهايی كه عدالت را رعايت نمی‌كنند مورد داوری و مجازات خداوند قرار خواهند گرفت. اين داوری علاوه بر يهودا شامل حال فلسطين، موآب، مصر و آشور نيز خواهد شد. او به بنی‌اسرائيل يادآور می‌شود كه اگر به سوی خداوند بازگشت كنند و او را اطاعت نمايند، می‌توانند از اين داوری و مجازات جان به در برند.

اين كتاب را حجی نبی در حدود ۵۲۰ ق. م. نوشته است. در اين زمان يهوديان از تبعيد در بابل به سرزمين خود بازگشته و در اورشليم مشغول بازسازی خانهٔ خدا بودند. اما پيش از اينكه بازسازی خانهٔ خدا تكميل شود، مردم آن را نيمه‌كاره رها می‌كنند و به مسايل ديگر می‌پردازند. همسايگان بدانديش يهوديان نيز با سخنان دروغ خود سعی می‌كنند آنان را دلسرد كنند و بترسانند. از طرف ديگر اردشير پادشاه نيز دستور می‌دهد تا بازسازی خانهٔ خدا متوقف شود. برخی از مردم يهود نيز لب به شكايت می‌گشايند كه اين ساختمان مانند ساختمان اصلی خانهٔ خدا كه سليمان ساخته بود، زيبا و پرشكوه نخواهد بود. آنها به فكر ساختن خانه‌های زيبا برای خود می‌افتند و ساختمان خانهٔ خدا را نيمه‌كاره می‌گذارند.

كتاب زكريای نبی به لحاظ پيشگويی‌های زيادی كه دربارهٔ مسيح موعود كرده، از معروفيت خاصی برخوردار است. حجی و زكريا همزمان بوده‌اند. هر دو نقش بسيار مهمی در تشويق مردم جهت بازسازی خانهٔ خدا داشتند. يهوديانی كه تازه از اسارت در بابل آزاد شده و به سرزمين خود بازگشته بودند، نياز به سخنان تشويق‌آميز اين انبيا داشتند تا بتوانند در برابر مشكلات دوام بياورند. سرانجام بنای خانهٔ خدا، پس از چهل سال تكميل می‌شود.

ملاكی نبی حدود صد سال پس از حجی و زكريا می‌زيست. در اين كتاب، او از كاهنان می‌خواهد تا وظايف خود را در قبال خانهٔ خدا با صداقت و جديت انجام دهند. در اين زمان، بنای خانهٔ خدا تكميل شده بود، ولی مردم و حتی كاهنان نسبت به عبادت خداوند سست شده بودند. عده‌ای از مردم هدايا و ده يک درآمد خود را به خداوند تقديم نمی‌كردند، و يا حيوانات معيوب را برای قربانی به خانهٔ خدا می‌آوردند. ملاكی اين عده را كه با راستی و صداقت خداوند را عبادت نمی‌كنند سرزنش می‌كند و به آنان يادآور می‌شود كه خدا آنان را تنبيه خواهد كرد، مگر اينكه آنان از كارهای زشت خود دست بردارند و توبه كنند.